Στο βιβλίο Αύριο οι Πόλεις -έκδοση του 2003- ο Παύλος Λέφας τελειώνει τη γραφή του με ένα κείμενο που φέρει τον τίτλο «Τι μας επιφυλάσσει το μέλλον;». Αναφέρει πως οι πόλεις θα συνεχίσουν να είναι το φυσικό, αυτονόητο, και ως εκ τούτου τελείως απαραίτητο για τη ζωή μας ως κοινωνικών όντων πλαίσιο. Και συμπληρώνει πως είναι περίπου εξίσου βέβαιο ότι οι άνθρωποι θα προσαρμόζονται στις νέες συνθήκες του αστικού βίου, θα συνηθίζουν τις αλλαγές που επέρχονται στη σχέση τους με την πόλη, αφού μάλιστα οι ίδιοι είναι ενεργά υποκείμενα της διαδικασίας αυτής. Αναλογιζόμενη τα πρόσφατα γεγονότα στην πόλη των Αθηνών (Δεκέμβρης 2008) δε θα μπορούσα παρά μόνο να συμφωνήσω με τα προλεγόμενα. Το μόνο που αναρωτιέμαι είναι πώς ακριβώς μπορεί να ερμηνευτεί ο χαρακτηρισμός των ανθρώπων ως ενεργά υποκείμενα της διαδικασίας. Μέχρι πριν από λίγο καιρό θα μας χαρακτήριζα τους περισσότερους από εμάς που κατοικούμε αυτήν την πόλη ως παθητικά υποκείμενα της εξελικτικής της διαδικασίας. Δε συμμετείχαμε με κάποιον άλλο τρόπο παρά μόνο μέσα από το ρόλο που έχουμε επιλέξει από αυτό το κοινωνικό σύστημα που δομεί την πόλη. Και εδώ φτάνουμε στην έννοια της επιλογής. Στο ίδιο κείμενο του Παύλου Λέφα προβλέπεται μία πόλη που ο καθένας έχει δικαιώματα επιλογών, μέσα από τα οποία μπορεί να αντιληφθεί, να διαμορφώσει, να ερμηνεύσει και να βιώσει την πόλη που τον περιβάλλει σύμφωνα με τη δική του κοσμοθεώρηση και ατομική συγκρότηση. Να δημιουργήσει το δικό του μικροπεριβάλλον, χωρίς επιπτώσεις. Σήμερα, πέντε χρόνια μετά από την έκδοση αυτού του βιβλίου, παρατηρούμε πως αυτό το δικαίωμα επιλογής για τον κάτοικο της πόλης αποτελεί την αιτία πολλών αγώνων και προσπαθειών για να το κατακτήσει στην πραγματικότητά του. Και η πόλη τελικά, όπως και ο Παύλος Λέφας το αναφέρει, είναι ανέτοιμη να ανταποκριθεί σε αυτό το αίτημα. Κάτι το οποίο μας το απέδειξαν και οι προηγούμενες μέρες του Δεκέμβρη. Γιατί τελικά η Αθήνα ίσως να μην είναι μία μεγάλη πόλη που επιτρέπει την συνύπαρξη, την εξέλιξη, αλλά περιθωριοποιείται στον καναπέ κάθε ρετιρέ. Ίσως, όμως, μιας και αυτή η προσπάθεια για το δικαίωμα στην επιλογή, έχει δημιουργήσει μικρούς, αλλά συγκροτημένους πυρήνες σε διάφορες περιοχές αυτής της πόλης (κινήσεις κατοίκων Πετραλώνων, Ακαδημίας Πλάτωνος, Βύρωνα και άλλων). Μάλιστα, μετά από αυτά τα γεγονότα του Δεκέμβρη του 2008, τα οποία σε καμία περίπτωση δεν μπορώ να αναλύσω ή και να κρίνω αυτήν την στιγμή, αυτοί οι πυρήνες μεγάλωσαν ποσοτικά και ποιοτικά μέσα από την αλληλοεπικοινωνία, τον αυθορμητισμό στη δράση και την αλληλεγγύη, με κυριότερο εργαλείο το χώρο του διαδικτύου, που συμπληρώνει κατά έναν τρόπο τον χώρο της πόλης, ξεπερνώντας τα όριά του. Δημιουργήθηκαν κοινωνικά δίκτυα τα οποία τα ίδια υπερβαίνουν τα όρια της πόλης ως έχουν σήμερα. Και αυτά τα κοινωνικά δίκτυα συγκρούονται με τις αρχές και με κάποιες επίσημες ιδεολογίες εξαιτίας των οποίων περιθωριοποιούνται και αρνούνται τα πρότυπα και τις κυρίαρχες αξίες. Προσδοκώ σε μία αλλαγή των συνθηκών της πόλης της Αθήνας, και ίσως όχι μόνο σε αυτό. Δεν είμαι σε θέση να αντιμετωπίσω το κόστος αυτών των αλλαγών ως κάτι «κακό», αφού οι αλλαγές φέρνουν πάντα και τις ανάλογες επιπτώσεις, αρκεί να είμαστε ώριμοι ατομικά και συλλογικά να τις υποδεχτούμε. Δανειζόμενη τον επίλογο του Παύλου Λέφα, ας συνεχίσουν οι πόλεις να είναι αυτό που ήταν πάντα οι πόλεις: Η κοινή στέγη των κατοίκων τους, ο κοινός χώρος για διαφορετικές ζωές –των ανθρώπων τους του χτες, του σήμερα, του αύριο.
Αυτό δεν μπορεί παρά να είναι το μέλλον τους.

Αθήνα, Δεκέμβρης 2008


Πάτρα, Ιούνιος 2008